Bệnh động kinh: Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử trí đúng cách

Bệnh động kinh là một trong những rối loạn thần kinh mạn tính phổ biến, có thể xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn. Các cơn động kinh thường đến bất ngờ, gây co giật, mất ý thức và ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống người bệnh. Việc nắm rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách xử trí khi gặp cơn động kinh không chỉ giúp người bệnh kiểm soát bệnh tốt hơn mà còn giúp cộng đồng có thái độ đúng đắn, hạn chế sự kỳ thị. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết về bệnh động kinh, các dạng phổ biến và cách ứng phó an toàn.

1. Bệnh động kinh là gì?

Động kinh là một rối loạn thần kinh mạn tính xảy ra khi hoạt động điện trong não bị rối loạn, khiến các tế bào thần kinh phóng ra những tín hiệu bất thường. Hệ quả là người bệnh xuất hiện các cơn co giật, rối loạn ý thức, hành vi hoặc cảm giác lặp đi lặp lại.

Động kinh không phải là một bệnh hiếm gặp. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 50 triệu người trên toàn cầu đang sống chung với động kinh, và đây là một trong những bệnh lý thần kinh phổ biến nhất. Mặc dù bệnh có thể gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, nhưng nếu được điều trị đúng, hơn 70% bệnh nhân có thể kiểm soát tốt triệu chứng.

2. Nguyên nhân gây bệnh động kinh

Nguyên nhân chính xác gây động kinh vẫn chưa được xác định ở nhiều trường hợp, tuy nhiên các nghiên cứu chỉ ra rằng nhiều yếu tố nguy cơ có thể liên quan:

Yếu tố di truyền

• Nhiều nghiên cứu phát hiện những biến đổi gen làm tăng khả năng bị động kinh.
• Nếu trong gia đình có cha mẹ hoặc anh chị em từng mắc bệnh, nguy cơ mắc động kinh ở thế hệ sau cao hơn.

Tổn thương não

• Các chấn thương sọ não do tai nạn giao thông, ngã, chấn thương thể thao.
• Thiếu oxy não khi sinh hoặc biến chứng trong quá trình sinh nở.
• Di chứng sau phẫu thuật hoặc sau khi não bị nhiễm trùng.

Bệnh lý thần kinh và mạch máu não

• Đột quỵ là nguyên nhân hàng đầu gây động kinh ở người lớn tuổi.
• U não hoặc dị dạng mạch máu trong não.
• Các bệnh viêm não, viêm màng não.

Nguyên nhân khác

• Ngộ độc rượu, ma túy, hoặc một số thuốc.
• Sốt cao co giật ở trẻ nhỏ có thể tiến triển thành động kinh.
• Rối loạn chuyển hóa, hạ đường huyết, thiếu vitamin B6 ở trẻ sơ sinh.

3. Đối tượng dễ mắc bệnh động kinh

Động kinh có thể xảy ra ở mọi đối tượng, nhưng thường gặp nhất ở:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: do não bộ chưa hoàn thiện, dễ bị ảnh hưởng bởi sốt cao, thiếu oxy khi sinh.
• Người cao tuổi: nhóm có nguy cơ cao do các bệnh lý mạch máu não, u não hoặc chấn thương.
• Người từng bị chấn thương sọ não: đặc biệt là tai nạn giao thông.
• Người có yếu tố di truyền: gia đình có người mắc động kinh.
• Người có bệnh lý thần kinh mạn tính: Alzheimer, sa sút trí tuệ, rối loạn phát triển thần kinh.

4. Các dấu hiệu và triệu chứng động kinh

Triệu chứng động kinh rất đa dạng, có thể chỉ diễn ra trong vài giây, nhưng cũng có thể kéo dài vài phút. Tùy thuộc vùng não bị ảnh hưởng, biểu hiện sẽ khác nhau:

Triệu chứng trước cơn (aura)

• Một số bệnh nhân có thể cảm nhận trước khi cơn động kinh xảy ra: nhìn thấy ánh sáng lạ, nghe âm thanh bất thường, ngửi mùi khó chịu, buồn nôn, hoặc lo âu đột ngột.

Trong cơn động kinh

• Co giật toàn thân: người bệnh đột ngột ngã xuống, cơ cứng lại, sau đó co giật nhịp nhàng.
• Mất ý thức: người bệnh có thể nhìn chằm chằm vô định, không đáp ứng khi gọi.
• Co giật khu trú: chỉ giật cơ một phần cơ thể, ví dụ giật môi, giật tay hoặc chân.
• Biểu hiện thần kinh khác: thay đổi cảm xúc, hành vi lặp lại như nhai, mấp máy môi, xoay đầu.

Sau cơn động kinh

• Người bệnh thường mệt mỏi, đau đầu, lú lẫn, thậm chí ngủ sâu trong vài giờ.
• Có thể bị thương do ngã hoặc va chạm khi lên cơn.

5. Các dạng động kinh phổ biến

Trong thực tế lâm sàng, động kinh thường được chia thành hai nhóm chính là động kinh cục bộ và động kinh toàn thể. Việc phân loại dựa trên khu vực não khởi phát cơn động kinh và biểu hiện lâm sàng của người bệnh.

Động kinh cục bộ xảy ra khi cơn động kinh bắt đầu từ một vùng nhỏ trong não. Trong đó, động kinh cục bộ đơn giản thường khiến người bệnh vẫn giữ được ý thức, với biểu hiện như co giật một phần cơ thể, cảm giác tê bì, ảo giác về âm thanh, ánh sáng hoặc mùi vị. Các cơn này thường ngắn, chỉ kéo dài vài chục giây đến vài phút. Ngược lại, động kinh cục bộ phức tạp có thể gây rối loạn hoặc mất ý thức thoáng qua. Người bệnh thường có các hành vi tự động như bấm môi, nhai hoặc đi lại không kiểm soát, sau cơn thường mệt mỏi, lú lẫn và không nhớ rõ chuyện vừa xảy ra. Đáng chú ý, một số cơn động kinh cục bộ có thể lan rộng, tiến triển thành động kinh toàn thể nếu không được kiểm soát.

Động kinh toàn thể là tình trạng cơn động kinh khởi phát đồng thời ở cả hai bán cầu não. Người bệnh thường mất ý thức ngay từ đầu và có biểu hiện rõ rệt. Trong đó, cơn vắng ý thức thường gặp ở trẻ em, đặc trưng bởi việc trẻ đột ngột ngừng hoạt động, nhìn chằm chằm vô định trong vài giây rồi tỉnh lại, đôi khi kèm động tác nhỏ như chớp mắt hoặc mấp máy môi. Một dạng khác là cơn co cứng – co giật (còn gọi là cơn Grand Mal), phổ biến và dễ nhận biết nhất, với các giai đoạn: đầu tiên toàn thân co cứng, sau đó giật rung mạnh, người bệnh có thể nghiến răng, sùi bọt mép hoặc tiểu tiện không kiểm soát, sau cơn thường rơi vào trạng thái kiệt sức hoặc ngủ sâu. Ngoài ra, cơn giật cơ biểu hiện bằng những cú giật nhanh và mạnh ở tay hoặc chân, thường xảy ra vào buổi sáng; cơn co cứng khiến toàn thân hoặc một phần cơ thể đột ngột căng cứng trong vài giây; còn cơn mất trương lực lại gây ngã gục bất ngờ do các cơ mất trương lực, khiến người bệnh dễ chấn thương nếu không được bảo vệ.

6. Cách xử trí sơ bộ khi gặp người động kinh

Khi chứng kiến một người lên cơn động kinh, điều quan trọng là giữ bình tĩnh và xử trí đúng cách:

• Đặt người bệnh nằm ở nơi an toàn: Tránh xa những vật sắc nhọn, nguy hiểm. Nằm nghiêng sang một bên để tránh hít sặc đờm dãi hoặc chất nôn.
• Giữ đường thở thông thoáng: Nới lỏng quần áo ở cổ và ngực. Không đưa bất kỳ vật gì vào miệng, tránh nguy cơ gãy răng hoặc hóc.
• Không ghì giữ cơ thể bệnh nhân: Để cơn co giật diễn ra tự nhiên, tránh làm người bệnh chấn thương thêm.
• Theo dõi cơn co giật: Ghi nhớ thời gian cơn kéo dài bao lâu. Nếu cơn kéo dài trên 5 phút, hoặc lặp lại liên tục không hồi phục, cần gọi cấp cứu ngay.
• Chăm sóc sau cơn: Khi bệnh nhân tỉnh lại, để họ nghỉ ngơi ở nơi yên tĩnh. Tránh để họ lái xe hoặc làm việc nguy hiểm ngay sau đó.

7. Kết luận

Bệnh động kinh là rối loạn thần kinh có thể gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng cũng như cách xử trí khi gặp cơn động kinh không chỉ giúp người bệnh an toàn hơn mà còn giảm thiểu nguy cơ biến chứng. Chủ động trang bị kiến thức về bệnh động kinh sẽ góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh và gia đình.