Ung thư đường tiết niệu: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Ung thư đường tiết niệu là một trong những nhóm bệnh lý ác tính phổ biến trong đường tiết niệu, bao gồm ung thư bàng quang, niệu quản và thận. Bệnh thường tiến triển âm thầm, ít biểu hiện triệu chứng rõ rệt trong giai đoạn đầu, dẫn đến việc phát hiện muộn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và các hướng điều trị hiện đại là yếu tố then chốt giúp phát hiện sớm, điều trị kịp thời và cải thiện tiên lượng cho người bệnh.

1. Ung thư đường tiết niệu là gì?

Ung thư đường tiết niệu là nhóm các bệnh lý ác tính xuất phát từ bàng quang, niệu quản, thận hoặc niệu đạo. Các tế bào đường tiết niệu phát triển bất thường, tăng sinh mất kiểm soát và hình thành khối u ác tính. Trong đó, ung thư biểu mô đường niệu (urothelial carcinoma) là loại phổ biến nhất, chiếm phần lớn các trường hợp, chủ yếu xuất hiện ở bàng quang nhưng cũng có thể xuất hiện ở niệu quản và đài – bể thận. Bệnh thường gặp ở nam giới nhiều hơn nữ giới, đặc biệt ở độ tuổi trung niên và cao tuổi.

Ung thư đường tiết niệu có thể tiến triển âm thầm trong giai đoạn đầu, khiến người bệnh khó nhận biết. Nếu không được phát hiện kịp thời, khối u có thể di căn sang phổi, xương hoặc gan, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng. Do đó, việc nắm vững thông tin về nguyên nhân, dấu hiệu, chẩn đoán và điều trị là vô cùng quan trọng.

2. Các loại ung thư đường tiết niệu

1. Ung thư bàng quang: Là loại phổ biến nhất trong nhóm ung thư đường tiết niệu, chiếm khoảng 90–95% các trường hợp. Trong đó, ung thư biểu mô đường niệu (urothelial carcinoma) chiếm ưu thế, trong khi các dạng hiếm gặp khác bao gồm ung thư biểu mô vảy (squamous cell carcinoma), ung thư biểu mô tuyến (adenocarcinoma) và ung thư tế bào nhỏ (small cell carcinoma).
   
2. Ung thư niệu quản và đài bể thận (Upper Tract Urothelial Carcinoma – UTUC): Chiếm khoảng 5–10% các ca ung thư biểu mô đường niệu. Thường gặp ở người lớn tuổi, liên quan đến yếu tố nguy cơ như hút thuốc và tiền sử ung thư bàng quang.
   
3. Ung thư thận: Mặc dù là một phần của đường tiết niệu, ung thư thận đã có bài viết riêng, chủ yếu là ung thư biểu mô tế bào thận (RCC).

3. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Ung thư đường tiết niệu thường xuất hiện do sự kết hợp của nhiều yếu tố nguy cơ. Hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu, đóng góp từ 30–65% các ca bệnh tùy theo giới tính. Ngoài ra, tiếp xúc nghề nghiệp với hóa chất như amin thơm, dung môi công nghiệp hoặc nhiễm ký sinh trùng Schistosoma haematobium (vùng cận Sahara) cũng làm tăng nguy cơ.

Yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng. Những người có hội chứng Lynch hoặc biến thể gen FGFR3, TP53 sẽ có nguy cơ UTUC hoặc ung thư biểu mô đường niệu tăng cao. Béo phì, chế độ ăn thiếu lành mạnh và tiền sử bệnh lý đường tiết niệu mạn tính cũng là các yếu tố góp phần.

4. Triệu chứng của ung thư đường tiết niệu

Trong giai đoạn sớm, ung thư đường tiết niệu thường không biểu hiện triệu chứng rõ rệt, nên nhiều trường hợp được phát hiện tình cờ qua khám sức khỏe hoặc chẩn đoán hình ảnh.

Các dấu hiệu thường gặp khi bệnh tiến triển bao gồm:

• Tiểu máu (hematuria): dấu hiệu điển hình và dễ nhận biết nhất.
• Tiểu thường, tiểu gấp, tiểu khó: thường bị nhầm với nhiễm trùng đường tiểu.
• Đau vùng hông lưng hoặc sườn: đặc biệt nếu có UTUC.
• Khối u sờ thấy: khi bệnh ở giai đoạn muộn.
• Sụt cân, mệt mỏi, sốt không rõ nguyên nhân: biểu hiện toàn thân khi bệnh tiến triển hoặc di căn.

5. Chẩn đoán ung thư đường tiết niệu

Để chẩn đoán ung thư đường tiết niệu, bác sĩ sẽ kết hợp thăm khám lâm sàng, xét nghiệm và các phương pháp hình ảnh. Trước hết, khai thác tiền sử bệnh lý và đánh giá triệu chứng là bước cơ bản. Xét nghiệm máu và nước tiểu giúp kiểm tra chức năng thận, phát hiện hồng cầu trong nước tiểu và tế bào ác tính.

Cystoscopy là phương pháp tiêu chuẩn vàng để quan sát trực tiếp niêm mạc bàng quang và lấy sinh thiết nếu cần. Đối với UTUC, các kỹ thuật hình ảnh như siêu âm, CT scan, MRI và niệu đồ tĩnh mạch giúp xác định vị trí, kích thước và mức độ lan rộng của khối u. Phân loại giai đoạn TNM dựa trên xâm lấn và di căn là cơ sở quan trọng để lựa chọn phương án điều trị phù hợp.

6. Phương pháp điều trị ung thư đường tiết niệu

Điều trị ung thư đường tiết niệu phụ thuộc vào vị trí, giai đoạn và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân. Với ung thư bàng quang không xâm lấn cơ, phẫu thuật nội soi cắt u qua niệu đạo (TURBT) kết hợp liệu pháp BCG tại chỗ giúp ngăn ngừa tái phát và hạn chế tiến triển.

Trong các trường hợp xâm lấn cơ hoặc diện rộng, cắt toàn bộ bàng quang (cystectomy) và tái tạo đường lưu niệu có thể được chỉ định. Với ung thư đường tiết niệu cao (UTUC), phẫu thuật cắt bỏ niệu quản và đài bể thận là lựa chọn tiêu chuẩn.

Ngoài phẫu thuật, liệu pháp nhắm trúng đích (targeted therapy) và miễn dịch học được áp dụng cho bệnh nhân di căn hoặc tái phát, giúp cải thiện tỷ lệ sống và kiểm soát bệnh. Hóa trị toàn thân được sử dụng cho các dạng hiếm hoặc thể ung thư tế bào nhỏ, trong khi xạ trị chủ yếu hỗ trợ giảm đau và kiểm soát di căn.

7. Tiên lượng và phòng ngừa

Tiên lượng sống phụ thuộc vào giai đoạn bệnh khi phát hiện. Ung thư bàng quang không xâm lấn cơ có tỷ lệ sống sau 5 năm cao, lên đến 90%, trong khi các trường hợp di căn giảm mạnh.

Phòng ngừa hiệu quả bao gồm: bỏ thuốc lá, hạn chế tiếp xúc hóa chất độc hại, duy trì cân nặng hợp lý, khám sức khỏe định kỳ và đặc biệt lưu ý các dấu hiệu tiểu máu hoặc tiểu bất thường. Những người có yếu tố nguy cơ cao hoặc tiền sử UTUC cần được theo dõi thường xuyên.

8. Kết luận

Ung thư đường tiết niệu là nhóm bệnh lý ác tính nguy hiểm, tiến triển âm thầm và dễ bị bỏ qua trong giai đoạn sớm. Nhận biết các dấu hiệu cảnh báo, khám sàng lọc định kỳ và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp là chìa khóa nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng sống cho người bệnh.